Jest to corocznie organizowana kampania edukacyjna, popularyzująca wiedzę o motylach i sposobach ich ochrony. Jej celem jest budowanie społecznej odpowiedzialności za środowisko, w którym żyjemy, za gatunki, z którymi dzielimy przestrzeń i za zachowanie zasobów przyrodniczych.
Historia liczenia motyli
Zainspirował nas sir David Attenborough oraz pasje entomologiczne naszych pracowników, dla których sir David jest niedoścignionym wzorem, łączącym wiedzę merytoryczną z umiejętnością jej przekazywania. Big Butterfly Count na Wyspach prowadzi się od 2010 roku a ambasadorem tego wydarzenia jest nie kto inny tylko sir David Attenborough. Akcja opiera się o wyniki przesyłane przez wolontariuszy (filozofia citizen science – nauka obywatelska oparta o badania naukowe, w których wolontariusze współpracują z badaczami zawodowymi). W 2021 roku w wydarzeniu wzięło udział ponad 100 tys. osób, nadsyłając blisko 150 tys. kart liczenia motyli! Tym samym Butterfly Count ewoluowało do Big Butterfly Count, stając się największą akcją liczenia motyli na świecie.
Z kolei w Polsce od niedawna wystartował Europejski Program Monitoringu Motyli (eBMS). Łączy on tysiące wolontariuszy z całej Europy. Ma na celu promowanie monitoringu motyli jako metody naukowej pomagającej je chronić. W ramach projektu eBMS oraz bliźniaczego porojektu ABLE (Assessing ButterfLies in Europe) dane o liczbie motyli zbierane są już z 22 krajów! Nie byłoby to możliwe, gdyby nie pasjonaci amatorzy, dla których przyroda, w tym motyle są integralną częścią środowiska. A od motyli zależy los tysięcy innych gatunków. Przesyłane przez wolontariuszy dane wykorzystuje się w programach unijnych, umożliwiając raportowanie takich wskaźników jak UE Grassland Butterfly Indicator (unijny wskaźnik motyli zbiorowisk trawiastych), wykorzystywany chociażby w opracowaniu Strategii UE na Rzecz Bioróżnorodności 2030. To niezwykle ważny wskaźnik, gdyż od 1990 roku wykazano spadki o 40% w liczebności motyli właśnie w zbiorowiskach trawiastych.
Polskimi koordynatorami programu eBMS są wspaniali pasjonaci, specjaliści i naukowcy zarazem, Izabela Dziekańska i Marcin Sielezniew (monitoringmotyli@uwb.edu.pl). My również przy tej okazji zachęcamy bardziej doświadczonych amatorów do wzięcia udziału w tej europejskiej inicjatywie, pobrania aplikacji i pięknego przewodnika terenowego a następnie wytyczenia własnego transektu na Motylowy Spacer czy Motylowy Kwadrans. eBMS został stworzony przez Butterfly Conservation Europe oraz Brytyjskie Centrum Ekologii i Hyrologii, aby zbierać dane z poszczególnych programów monitorowania motyli w Europie.
O naszej kampanii
Zarówno akcja prowadzona na Wyspach i europejski program eBMS zainspirował nas do podjęcia edukacyjnej inicjatywy, którą nazwaliśmy Tydzień Liczenia Motyli w wielkopolskich parkach krajobrazowych. Jej głównym celem jest zaszczepienie idei społeczeństwa odpowiedzialnego za zachowanie zasobów przyrodniczych, za losy poszczególnych gatunków a zatem pośrednio i nas samych. Możemy to uczynić wcielając się w rolę uważnego obserwatora przyrody, zwracającego uwagę na niekorzystne zmiany zachodzące w naszym najbliższym otoczeniu. Sygnalizują je motyle, zanikając ze środowiska jako pierwsze, gdy dzieje się w nim coś niedobrego. Zależy nam także, by w naszych odbiorcach wzbudzić świadomość, przekonanie, że mogą być częścią społeczności tysięcy wolontariuszy, którzy mają głos w polityce ekologicznej naszej Planety.
Inicjatywa organizowana jest corocznie i odbywa się w połowie lipca. W tym czasie prowadzone są zajęcia edukacyjne, warsztaty plastyczne, prelekcje oraz spacery tematyczne na terenie naszych parków. Wszystkie atrakcje są oczywiście darmowe. Uczestnicy nie tylko mają okazję zdobyć cenną wiedzę w czasie motylowych spotkań, ale również mogą wziąć czynny udział w akcji wypełniając kartę liczenia motyli i odsyłając ją do nas. W ten sposób każdy z nas może dołożyć swoją cegiełkę w ochronie motyli, a przy okazji wygrać wartościowe upominki.
Inicjatywa organizowana jest corocznie i odbywa się w połowie lipca. W tym czasie prowadzone są zajęcia edukacyjne, warsztaty plastyczne, prelekcje oraz spacery tematyczne na terenie naszych parków. Wszystkie atrakcje są oczywiście darmowe. Uczestnicy nie tylko mają okazję zdobyć cenną wiedzę w czasie motylowych spotkań, ale również mogą wziąć czynny udział w akcji wypełniając kartę liczenia motyli i odsyłając ją do nas. W ten sposób każdy z nas może dołożyć swoją cegiełkę w ochronie motyli, a przy okazji wygrać wartościowe upominki.
Dlaczego liczymy motyle?
Owady są największą grupą zwierząt na naszej Planecie, których liczba gatunków osiąga imponujące 5,5 miliona! Stanowią najważniejszy komponent bioróżnorodności w ekosystemach lądowych – ponad 50% wszystkich gatunków fauny i flory. Na świecie żyje około 150 tysięcy gatunków motyli. Niestety są bardzo wrażliwe na zmiany środowiska związane z klimatem lub siedliskiem, w którym występują. Dane naukowe, w dużej mierze zebrane dzięki aktywności wolontariuszy, wykazały, że motyle reagują na te czynniki szybciej niż ptaki czy rośliny, zanikają zatem z ekosystemów i naszych krajobrazów jako pierwsze. O takich gatunkach mówimy, że są wskaźnikowe lub po prostu nazywamy je bioindykatorami. Możemy traktować je jak swoisty system wczesnego ostrzegania w ekosystemach.
Motyle dzienne posiadają cechy, które czynią je wyjątkowo dogodnymi obiektami w badaniach inwentaryzacyjnych i monitoringowych. Łatwo je rozpoznać a ponadto bardzo dużo wiadomo na temat ich biologii, ekologii i zasięgów występowania. Terenowe obserwacje motyli są zatem ważną metodą pomiaru zmian zachodzących w środowisku a trendy liczebności pomagają nam zrozumieć te zmiany. Wyniki takiego monitoringu mogą pokazać nam skalę zmian klimatycznych oraz pomóc w określeniu poziomu zanieczyszczeń w naszym bezpośrednim otoczeniu. Mają kluczowe znaczenie dla opracowywanych strategii unijnych w obszarze środowiska i rolnictwa, w tym tej najważniejszej dla naszej przyrody – strategii na rzecz zachowania różnorodności biologicznej w Unii Europejskiej. A należy pamiętać, że motyle wraz z innymi owadami są także istotnymi składnikami łańcucha pokarmowego, zapewniając pożywienie innym owadom, ptakom czy ssakom a zatem od ich przetrwania zależy los wielu innych gatunków, w tym również pośrednio człowieka.
Przekonujemy, że nie tylko względy naukowe są ważnym motywem organizowania Tygodnia Liczenia Motyli. Pamiętajmy, że monitoring motyli może być również interesującym sposobem na spędzenie czasu w pięknych okolicznościach przyrody. Pozwala na naukę, obserwację i dostrzeganie tego co na co dzień umyka nam w ferworze innych obowiązków. Zatrzymania chwili, wspólnie z rodziną, znajomymi czy na samotnej wyprawie. Może być doskonałym pomysłem na spędzenie wolnego czasu, czasem wytchnienia i zachwytu nad różnorodnością świata przyrody.
Motyle przyciągają uwagę opinii publicznej a działania oparte na filozofii citizen science pełnią przede wszystkim funkcję edukacyjną, kształtując świadomość ekologiczną i naszą odpowiedzialność za zachowanie zasobów przyrodniczych. W całej Europie zaangażowanych w ochronę motyli są już tysiące wolontariuszy. Możecie być częścią tego niezwykłego zespołu, gromadząc dane i aktywnie wpierając naukę! Licząc motyle pomagamy je chronić!
Zaprojektuj ogród dla motyli
Dzięki kilku zasadom możemy zwiększyć szanse na zwabienie motyli do ogrodu, a nawet zachęcić je, by w nim zamieszkały. W ten sposób stwarzamy jednocześnie miejsce do życia dla innych mniej lub bardziej znanych owadzich (i nie tylko) lokatorów.
Po pierwsze trzeba zadbać o odpowiednie kwietne menu, w którym znajdą się zarówno rośliny mające wielu amatorów jak i te zaspokajające bardziej specyficzne potrzeby. Powinno to być przynajmniej 30 gatunków roślin nektarodajnych, przy czym im bogatszy jest skład gatunkowy występujących w ogrodzie roślin tym lepiej. Ponadto aranżując tego typu ogród nie należy skupiać się wyłącznie na kwitnących roślinach ogrodowych, ale dopuszczać także do głosu lub wkomponowywać rośliny dziko rosnące. Te ostatnie są generalnie obowiązkowym i bezcennym komponentem ogrodów dla motyli. Wiele z nich, to nie okazałe i efektownie kwitnące rośliny, duże znaczenie mają gatunki skromniejsze, takie jak babki, szczawie czy pokrzywy. Często tylko dzięki takim potencjalnie mało „atrakcyjnym” roślinom motyle mają szanse przechodzić swój cały cykl życiowy w naszym ogrodzie, a nie tylko być jego gośćmi w postaci dorosłej.
Warto przymknąć oko na podgryzanie przez gąsienice roślin. Jeśli zaakceptujemy takie naturalne koronki na liściach nasturcji, róż, lilaków, lip, wierzb, topól czy dębów oraz polubimy podwinięte listki malw, a nawet podzielimy się plonami kapusty, kopru czy chrzanu, w zamian będziemy mogli cieszyć się większą ilością różnych motylich mieszkańców.
W ogrodzie motyli stawiamy na naturę, unikając jakiejkolwiek chemii. Dlatego jeżeli zachodzi potrzeba użycia środków ochrony roślin, stosujemy wyłącznie te naturalne. Podobnie w przypadku nawozów, przy czym szerokim łukiem omijamy torf, w końcu nie chcemy przykładać ręki do zanikania torfowisk czyli cennych siedlisk również motyli.
W trakcie suszy warto kreować motylowe (owadzie) poidełka, którymi dla wielu motyli mogą być po prostu płaty ziemi nawilżonej wodą. Z kolei latem, a zwłaszcza jesienią warto pozostawić trochę naszych owocowych plonów (lub je wyłożyć), dzięki czemu niektóre gatunki będą miały gdzie się posilić. Bardzo pożądane jest w tego typu ogrodach pozostawiane kupek gałęzi, siana, stert zgrabionych (lub nie) liści oraz płatów nieskoszonej roślinności, stwarzając tym samym motylom dogodne miejsce do przezimowania.
Choć duże, nasłonecznione ogrody położone w pobliżu naturalnych siedlisk są dla motyli najatrakcyjniejsze i będą odznaczać się największym bogactwem gatunkowym, nie oznacza to wcale, że i te mniejsze i mniej dogodnie usytuowane nie mogą stać się motylową oazą. A nawet taras czy balkon przy odrobinie chęci możemy zmienić w najprawdziwszą motylą stołówkę.
Jak zostać naszym wolontariuszem?
W lipcu zapraszamy do wspólnego liczenia motyli w wielkopolskich parkach krajobrazowych! Na miejsce liczenia wybierzcie na przykład łąkę lub kwiecisty park. Nie musi się ono odbywać gdzieś w „dziczy”. Równie dobrze można liczyć motyle we własnym ogrodzie lub nawet na terenie miejskim – najważniejsze, aby były tam motyle a wybrane raz miejsce odwiedzać co roku. Warto mieć ze sobą zegarek, gdyż liczymy przez 15 minut, notując wszystkie zaobserwowane gatunki. Zaznaczamy „x” przy rozpoznanym motylu. Na karcie wypełniamy dodatkowo datę obserwacji, godzinę oraz miejsce, z dopiskiem, na terenie którego parku krajobrazowego się ono znajduje. Dzięki Wam dowiemy się, które gatunki występują w Waszym otoczeniu, a Wy sami znajdziecie się w gronie wolontariuszy zbierających informacje o motylach, dostarczając niezwykle cennych danych.
Uwaga! Na aktywność motyli, a co z tym związane liczbę spotykanych osobników, duży wpływ ma pora dnia i warunki atmosferyczne. Obserwacje najlepiej prowadzić między godziną 10 a 16 unikając przy tym najgorętszej pory dnia, ponieważ aktywność niektórych gatunków bywa wtedy wyraźnie ograniczona. Obserwacje należy prowadzić przy słonecznej pogodzie. Pełne lub duże zachmurzenie (nawet przejściowe) może zupełnie zahamować aktywność motyli. Nie liczymy także podczas silnego wiatru, szczególnie na otwartym terenie. Pamiętajmy, aby w upalny dzień mieć ze sobą nakrycie głowy oraz wodę.
Wśród przesłanych kart rozlosujemy nagrody – nasiona łąk dla motyli, do samodzielnego wysiania. Wystarczy, że prześlecie zdjęcie swojej karty do 31 sierpnia na adres edukacja@zpkww.pl z dopiskiem Tydzień liczenia motyli w Parkach Krajobrazowych
Do pobrania
Poniżej znajdują się materiały do pobrania pomocne przy rozpoznawaniu motyli. Koniecznie bądźcie z nami podczas następnej edycji Tygodnia Liczenia Motyli. Do zobaczenia na szlaku!
Ilustrowany Atlas motyli dla młodszych miłośników krajobrazu
