O edukacji przyrodniczej

Początki Ośrodków Edukacji Przyrodniczej

OEP Chalin: Pierwszy krok w edukacyjną podróż

Pierwszy Ośrodek Edukacji Przyrodniczej (OEP) powstał w urokliwym dworku z połowy XIX wieku w Chalinie. Po przejęciu obiektu w 1994 roku, rozpoczęto gruntowny remont, który trwał trzy lata. W kwietniu 1997 roku, OEP Chalin rozpoczął swoją działalność, a w 2000 roku, po dwuletniej budowie, otwarto bazę noclegową ulokowaną tuż przy dworku.

Ośrodek, położony na terenie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego, w malowniczej Krainie Stu Jezior, otoczony jest pięciohektarowym, zabytkowym parkiem. Z czasem, na terenie ośrodka powstała infrastruktura towarzysząca: wigwam, budynek kuźni i półziemianka.

Początkowo edukacja w Chalinie opierała się na przyjmowaniu „zielonych szkół” oraz prowadzeniu zajęć w oparciu o wystawy i ekspozycje przyrodnicze, prezentujące kolekcje zwierząt, motyli i minerałów. Uczestnicy mogli również podziwiać plastyczne przedstawienie elementów jaskini. Ważnym elementem edukacji były wyjścia w teren, m.in. spacery po ścieżce edukacyjnej „Jary wokół Chalina”, połączone z opowieściami przewodnika o otaczającej przyrodzie. W kuźni odbywały się warsztaty z kowalstwa, a w półziemiance – z obróbki gliny. Oferta ośrodka obejmowała także wycieczki po zabytkach Pojezierza Międzychodzko-Sierakowskiego.

OEP Ląd: Drugi przyczółek edukacji

Drugi OEP, również zlokalizowany w XIX-wiecznym dworku, powstał w Lądzie nad Wartą, po drugiej stronie Poznania. W 2000 roku ZPKWW otrzymał obiekt wraz z zabytkowym parkiem w trwały zarząd od Starosty Słupeckiego. Po niemal pięcioletnim remoncie, w 2006 roku, Ośrodek Edukacji Przyrodniczej w Lądzie otworzył swoje podwoje.

Ośrodek położony jest w sercu Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego, w dolinie Warty, pośród soczyście zielonych łąk, poprzecinanych rzeką i jej licznymi starorzeczami. Okolica Lądu obfituje w  miejsca ciekawe historycznie i kulturowo, w tym Pocysterski Kościół i Klasztor, ustanowiony w 2010 roku Pomnikiem Historii.

Początkowo edukacja w Lądzie przypominała tę w Chalinie – opierała się na wystawach z eksponatami zwierząt i interaktywnych tablicach z głosami zwierząt. Pracownicy ośrodka przybliżali ciekawostki dotyczące otaczającego terenu i jego przyrody. Szkoły z regionu przyjeżdżały do Lądu na zajęcia jedno lub kilkudniowe, a zajęcia w terenie odbywały się najczęściej w przydworskim parku.

Edukacja Dziś: Czuć, Doświadczać, Odkrywać

Z biegiem lat ZPKWW znacząco rozszerzył swoją działalność. Dziś prowadzone są warsztaty edukacyjne i prelekcje w placówkach oświatowych, na stoiskach edukacyjnych, w ośrodkach kultury i muzeach. Jednak największy nacisk kładziony jest na zajęcia terenowe, pozwalające uczestnikom „poczuć przyrodę” wszystkimi zmysłami.

Edukacja oparta na doświadczeniu

Nowoczesna edukacja w ZPKWW stawia na eksperymenty i doświadczenia. Mikroskopy pozwalają odkrywać świat w skali mikro, a wyjścia w teren ukazują piękno przyrody w skali makro. Celem jest oderwanie dzieci i młodzieży od ekranów smartfonów i zafascynowanie ich bogactwem natury, wzbudzenie w nich więzi i poczucia odpowiedzialności za nią.

Uczestnicy zajęć mogą poczuć fakturę kory, zapach liści, zobaczyć różnorodne kolory i zapachy kwiatów. Proste elementy przyrody stają się fascynujące, a ciekawostki i historie o omawianych gatunkach, wzbogacone o element zabawy i zdrowej rywalizacji, zapadają na długo w pamięć.

OEP Ląd: Wędrówka po nadwarciańskich łąkach

Dla miłośników wędrówek, w Lądzie przygotowano ścieżkę edukacyjną „Po suchym i mokrym lądzie”. Tablice edukacyjne na trasie dostarczają cennych informacji o pradolinie Warty. Zmieniający się co kilkanaście metrów skład gatunkowy łąk sprawia, że spacerowanie nimi przypomina wędrówkę po mozaice mini-krajobrazów. Dodatkowo, część trasy prowadzi wzdłuż Warty, zapewniając malownicze scenerie.

Dla tych, którzy mają mniej czasu, ośrodek w Lądzie oferuje zwiedzanie interaktywnej dioramy łąki trzęślicowej – perły nadwarciańskich łąk. Podczas seansu można usłyszeć i zobaczyć, co dzieje się w tym wyjątkowym siedlisku nad Wartą za dnia i w nocy. Barwne modele roślin i zwierząt oraz intensywność odgłosów łąk z pewnością pobudzają wyobraźnię.

OEP Chalin: Pod gwiazdami i wśród starych odmian jabłoni

W Chalinie od 2009 roku istnieje Nature Fitness Park z kilkoma trasami nordic walking. Ośrodek zlokalizowany jest w jednej z dziesięciu Ostoi Ciemnego Nieba, co stwarza idealne warunki do obserwacji gwiazd i obiektów astronomicznych. W 2017 roku otwarto obserwatorium astronomiczne, wyposażone w nowoczesny sprzęt. Uczestnicy zajęć mogą zgłębiać tajniki budowy naszej galaktyki i poznawać jej planety.

Chalin słynie również z alei drzew owocowych i sadu ze starymi odmianami jabłoni. Ścieżka edukacyjna „Jabłoniowym szlakiem” w przystępny sposób tłumaczy znaczenie zadrzewień śródpolnych i przydrożnych oraz korzyści płynące z uprawy tradycyjnych odmian jabłoni. Smak starej odmiany jabłoni Grafsztynek to niezapomniane doświadczenie.

Wydarzenia: Świętowanie z Naturą

W ośrodkach ZPKWW organizowane są liczne kampanie, wydarzenia i interdyscyplinarne obozy edukacyjne. Do najbardziej znanych akcji należą:

„oSowiały Tydzień”: okazja do poznania ciekawostek o życiu sów, obserwacji tych fascynujących ptaków z bliska oraz nocnych nasłuchów.

„Tydzień Liczenia Motyli”: specjaliści w atrakcyjny sposób przekazują wiedzę o motylach, wplatając w zajęcia elementy nauki obywatelskiej (citizen science).

„Pod Ciemnym Niebem Chalina”: letnie wydarzenia edukacyjne poświęcone astronomii i ochronie ciemnego nieba. Uczestnicy poznają wpływ sztucznego światła na przyrodę i człowieka, oglądają filmy fabularne, a następnie obserwują deszcz Perseidów.

Ochrona i Edukacja: Działania, które mają znaczenie

Działalność edukacyjna ZPKWW często łączy się z działaniami ochronnymi. Przykładem jest projekt czynnej ochrony rybitwy czarnej, w którym uczniowie, studenci i seniorzy zaangażowali się w tworzenie mat z wikliny i trzciny dla tego gatunku. Maty umieszczono na starorzeczach, a wykorzystanie ich przez rybitwy uwieczniono na zdjęciach i filmach. To dowód na to, że edukacja może mieć realny wpływ na ochronę ginących gatunków.

Innym przykładem jest „Akcja żaba” realizowana w Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy. W ramach akcji, we współpracy z lokalnymi szkołami i instytucjami, prowadzona jest edukacja i uwrażliwianie społeczności na potrzeby ochrony płazów, połączone z czynną ochroną tych zwierząt w terenie.

„Na Manowce”: Wyprawy w Nieznane

Comiesięczne wyprawy „Na Manowce” to zaproszenie do odkrywania miejsc niedostępnych, pełnych tajemnic, do wspólnego przeżywania emocji związanych z poznawaniem przyrody i kultury. Uczestnicy uczą się interpretacji krajobrazu i nazywania jego elementów, budując zaangażowaną społeczność. Spacery pozwalają poczuć się jak XIX-wieczni odkrywcy, przemierzający krajobrazy łąk, lasów i bagien w poszukiwaniu nieznanych gatunków.

Wyprawy „Na Manowce” są dostępne dla wszystkich, zarówno dzieci, jak i osób starszych. Trwają 3-5 godzin, a dystans nie przekracza 12 km. Warto jednak pamiętać, że trasy bywają trudne – wymagają dobrej sprawności fizycznej, aby pokonać wysokie trawy, przeskoczyć rów czy obejść przewrócony pień drzewa.

Działalność Wydawnicza: Przewodniki, Mapy i Nie Tylko

ZPKWW wydał atrakcyjne i nowoczesne przewodniki po czternastu parkach krajobrazowych Wielkopolski. To praktyczne kompendium wiedzy, zawierające informacje o szlakach turystycznych, miejscach wartych zobaczenia, ciekawostkach przyrodniczych i innych przydatnych wskazówkach. Uzupełnieniem przewodników jest pozycja „Kierunek Krajobraz”, opowiadająca o wielkopolskich parkach z perspektywy wędrowców.

Publikacja „Wyzwania i narzędzia w ochronie krajobrazu” to specjalistyczna monografia, będąca zbiorem prac powstałych po konferencji o tej samej nazwie. Dla młodszych odbiorców przygotowano serię książeczek związanych z konkursem „Przyrodnicze rymowanie – otaczającego świata poznawanie”, „Ilustrowany atlas motyli dla młodszych miłośników krajobrazu” oraz wiele interesujących broszur informacyjnych. ZPKWW wydaje i aktualizuje również szczegółowe mapy po wielkopolskich parkach krajobrazowych.

Nowe Wyzwania, Nowe Rozwiązania

Edukatorzy ZPKWW stawiają na edukację terenową, wykorzystując potencjał parków krajobrazowych jako naturalnych „klas” do nauki. OEP w Lądzie promuje ścieżkę „Po suchym i mokrym lądzie” oraz park przy dworku, a OEP w Chalinie – ścieżkę „Jary wokół Chalina” i ogród bioróżnorodności. Dostępne są tu również zajęcia z kowalstwa, obróbki gliny i wycieczki po zabytkach regionu.

Współczesne Oblicze Edukacji w ZPKWW

Dziś ZPKWW łączy tradycyjne metody edukacji z nowoczesnymi rozwiązaniami. Stawia na aktywne zaangażowanie uczestników, wykorzystując eksperymenty, gry terenowe i elementy citizen science. Ważnym elementem są publikacje, a także aktywna obecność w mediach społecznościowych.

Pracownicy ZPKWW udzielają wywiadów dla radia i telewizji, przekazując rzetelną wiedzę i zachęcając do odwiedzania parków krajobrazowych Wielkopolski. Konkurs „Plecak kolekcjonera krajobrazów” to zachęta do odwiedzenia wszystkich 14 parków – każdy, kto tego dokona, otrzyma tytułowy plecak.

Sukcesy i Wyzwania

ZPKWW z powodzeniem dociera do szerokiego grona odbiorców, oferując zróżnicowane formy edukacji. Wciąż jednak istnieją wyzwania, takie jak zainteresowanie starszej młodzieży przyrodą. Zespół poszukuje skutecznych narzędzi, aby w dobie internetu i mediów społecznościowych, pokazać młodym ludziom wartość przebywania w naturze. Kolejnym wyzwaniem jest edukacja w zakresie zagrożeń związanych ze zmianami klimatycznymi.

Edukacja Przyrodnicza: Inwestycja w Przyszłość

ZPKWW wierzy, że edukacja przyrodnicza to inwestycja w przyszłość. Pracownicy, zarówno z Działu Ochrony, jak i Działu Edukacji, starają się zaszczepiać pasję i dawać dobry przykład. Ich zaangażowanie płynie z głębokiej troski o środowisko naturalne, zwłaszcza to w najbliższym otoczeniu.

Kamil Kwiatkowski
kamil.kwiatkowski@zpkww.pl