Schron zlokalizowany w Parku Krajobrazowym Puszcza Zielonka niszczał przez wiele lat, będąc w międzyczasie dewastowany i rozgrabiany przez złomiarzy. Przez otwarte drzwi zimne powietrze wpadało do środka obiektu, a sam obiekt był łatwo dostępny. W porozumieniu z Nadleśnictwem Łopuchówko – zarządcą terenu, postanowiliśmy zaadaptować bunkier na zimowe schronienie dla nietoperzy. Prace adaptacyjne zostały ukończone we wrześniu 2023 roku. Jego wejście główne zostało wyposażone w skuteczny zamek, aby uniemożliwić płoszenie hibernujących w nim nietoperzy. Zamknięcie pomogło także ustabilizować wewnętrzną temperaturę i wilgotność. W wejściu tylnym, wcześniej zamurowanym, utworzono szczelinę wlotową/wylotową. Dzięki zainstalowanym kurtynom we framugach wewnętrznych drzwi przejściowych temperatura wewnątrz schronu w lutym ustabilizowała się na poziomie około 9°C. Dodatkowo zainstalowaliśmy kilkanaście zbiorników ewaporacyjnych, dzięki którym udało się zwiększyć wilgotność powietrza w korytarzach bunkra do ~62%. W celu zwiększenia zasobności nisz siedliskowych dla nietoperzy rozwieszono na sufitach i ścianach keramzytowo-betonowe pustaki oraz specjalne płytki.
W lutym przeprowadziliśmy monitoring skuteczności przeprowadzonych działań. Znaczna większość nietoperzy, bo aż 92% skorzystała z zainstalowanych udogodnień (najchętniej tych o szerokich lub średnich otworach). Nietoperze pod koniec lata i na początku jesieni szukają kryjówek o w miarę stałej temperaturze i wilgotności. Cieszymy się, że od września, w stosunkowo krótkim czasie 27 osobników nietoperzy znalazło w zaadaptowanym bunkrze swoje zimowe schronienie. Dla porównania w poprzednim roku, przed realizacją działań, w schronie zimowały 3 gatunki nietoperzy reprezentowane przez pojedyncze osobniki. Biorąc pod uwagę fakt, że są to zwierzęta socjalne, liczymy na „rozniesienie się wieści” w letnich koloniach rozrodczych i na dalszy wzrost liczebności zimujących populacji. Stwierdzony istotny wzrost ilości zimujących nietoperzy napawa optymizmem. Mamy nadzieję, że w kolejnych latach uda nam się zidentyfikować kolejne gatunki, a liczebność już stwierdzonych jeszcze bardziej wzrośnie!
Jak nietoperze spędzają zimę?
W strefie klimatów umiarkowanych zimą brakuje owadów, którymi żywią się nietoperze. Aby przetrwać ten okres część gatunków hibernuje w Polsce, a niektóre odlatują w tym celu do cieplejszych krajów – tam hibernacja trwa krócej ze względu na łagodniejszą zimę.
Co to jest hibernacja?
Gdy pojawią się pierwsze przymrozki i nietoperze nie mają już czym się odżywiać, szukają dogodnej kryjówki by zapaść w hibernację czyli stan odrętwienia, który przypomina głęboki sen. W tym czasie ich procesy życiowe spowalniają do minimum, a ciepłota ciała spada do temperatury otoczenia. W ten sposób nietoperze oszczędzają energię.
Aby przetrwać niekorzystny czas muszą się one dobrze przygotować do zimy. W miesiącach letnich intensywnie się odżywiają i gromadzą zapasy tłuszczu. Jednak ze względu na niewielkie rozmiary nietoperze nie są w stanie zmagazynować ich zbyt wiele. Każdorazowe wybudzenie ze snu wymusza ogrzanie ciała, a to kosztuje bardzo dużo energii. Dlatego każda dodatkowa przerwa w hibernacji, to bezpośrednie zagrożenie życia danego osobnika!
Hibernakulum – zimowa kryjówka
Możemy wyróżnić 3 typy wykorzystywanych przez nietoperze schronień w okresie zimowym:
- jaskinie i przypominające jaskinie obiekty antropogeniczne (schrony, piwnice, ziemianki czy pozostałości podziemnych kopalni),
- dziuple wewnątrz pni drzew,
- inne kryjówki zbudowane przez człowieka – strychy budynków, szczeliny w ścianach domów, bloków.
Jak hibernują?
W zależności od gatunku, jedne nietoperze charakterystycznie wiszą głową w dół zaczepione pazurkami stóp o wypustki na suficie, inne z kolei wciskają się w szczeliny i dziury w ścianach. Podczas prowadzonej w Parku Krajobrazowym Puszcza Zielonka inwentaryzacji jeden osobnik ukrył się w jednocentymetrowej szczelinie pomiędzy starą, metalową szafą a ścianą, co skutecznie uniemożliwiło jego identyfikację do gatunku.
Zimujące nietoperze mogą tworzyć kilkusetosobnikowe grupy. Nie robią tego by się ogrzać – bo nie po to zimą obniżają temperaturę ciała. Bliskość dużej liczby ich pokrytych futrem ciał zapobiega parowaniu wody, dzięki czemu nietoperze rzadziej muszą się budzić, aby się napić. A to pozwala wolniej zużywać zapasy tłuszczu.
