Po wielu miesiącach intensywnych prac zakończyliśmy inwentaryzację płazów w Parku Krajobrazowym Puszcza Zielonka. Jej celem było uzupełnienie dokumentacji do planu ochrony PKPZ w zakresie inwentaryzacji i analizy zagrożeń, a także działań mających na celu poprawę stanu ochrony płazów występujących na terenie parku i otuliny.
Jak to wyglądało w praktyce?
Na podstawie map i dostępnych danych o tym terenie, wytypowaliśmy 125 zbiorników będących potencjalnymi siedliskami płazów. W trakcie analizy skupiliśmy się na niewielkich oczkach śródpolnych, śródleśnych oraz obszarach bagiennych i podmokłych, które tworzą znacznie cenniejsze warunki do życia dla płazów niż duże akweny takie jak jeziora. Następnie wyruszyliśmy w teren, aby zweryfikować czy zbiorniki istnieją i czy rzeczywiście są zamieszkałe przez płazy.
Podczas wizji terenowych sprawdziliśmy czy w wybranych lokalizacjach znajdują się dogodne warunki dla występowania płazów, dodatkowo warunki siedliskowe w obrębie każdego zbiornika zostały opisane zgodnie z metodyką zalecaną przez Państwowy Monitoring Środowiska. Weryfikacja obejmowała min. takie parametry zbiornika jak zasięg szuwaru, pokrycie lustra wody przez roślinność, naturalne kryjówki czy łagodne nachylenie brzegu.
Prace prowadziliśmy we wrześniu i październiku 2022 roku oraz od marca do lipca 2023 roku.
Niestety okazało się, że aż 38 zbiorników jest już wyschnięta lub zanikająca, natomiast 27 znajdowało się na terenach prywatnych, do których nie mieliśmy dostępu.
Ostatecznie 60 zbiorników zakwalifikowaliśmy jako siedliska chronionych gatunków płazów (26 na terenie parku oraz 34 w jego otulinie). Ponadto po weryfikacji zbiorników pod względem danych siedliskowych oraz informacji dotyczących składu gatunkowego i szacowanej ilości płazów uzyskano informacje na temat miejsc pełniące funkcję ścisłego siedliska w okresie rozrodu, metamorfozy oraz w okresie porozrodczym (przedmigracyjnym).
Na wyznaczone miejsca nałożono bufory ekologiczne o maksymalnej szerokości 200 metrów od krawędzi zbiornika. Zaprezentowane bufory ekologiczne wokół zbiorników wodnych są więc kompromisem pomiędzy potrzebą ochrony, często zanikających siedlisk, a użytkowaniem przestrzeni przez człowieka.
W trakcie inwentaryzacji wykorzystaliśmy następujące metody: obserwacje bezpośrednią osobników, liczenie jaj, odłowy larw, a także nasłuchy głosów godowych samców – ostatnia metoda jest szczególnie pomocna przy inwentaryzacji kumaka i rzekotki drzewnej. Ponadto przeszukaliśmy wybrane fragmenty lokalnych dróg w pobliżu badanych zbiorników wodnych, ponieważ wiele płazów ginie pod kołami samochodów.
Wyniki badań wykazały, że otulina parku jest znacznie bardziej zasobna w oczka śródpolne oraz śródleśne, niż teren samego parku. Dominowały tam gatunki takie jak: traszka grzebieniasta
i kumak nizinny. Po naniesieniu na mapę buforów ekologicznych dla inwentaryzowanych zbiorników wodnych, okazało się, że łączą się one tworząc pewnego rodzaju mikrokorytarze ekologiczne między siedliskami płazów często łączące park z otuliną.
Po co cały ten trud?
Z roku na rok liczebność większości płazów w Polsce i na świecie spada. Bez ochrony czynnej, niektóre gatunki mogą wyginąć bezpowrotnie. Zwierzęta te pełnią bardzo ważną funkcję w przyrodzie. Jako drapieżniki znacznie ograniczają liczbę owadów (potrafią ich zjeść znacznie więcej niż ptaki) i są jedną z nielicznych grup zwierząt, które ograniczają liczebność stonki ziemniaczanej – jedna ropucha szara potrafi zjeść w sezonie około 2 kg tych chrząszczy!
Z jakimi zagrożeniami mierzą się płazy?
Zwierzęta te mają wiele cech, które czynią je podatnymi na wymieranie. Ich cykl życiowy odbywa się zarówno w siedliskach wodnych, jak i lądowych. Fakt ten ogranicza ich występowanie tylko do obszarów, gdzie obydwa te typy siedlisk sąsiadują ze sobą. Postępujące zmiany klimatu oraz osuszanie przez ludzi terenów podmokłych pod uprawy, powoduje obniżanie się poziomu wód gruntowych. W rezultacie płazy tracą swoje miejsce życia i rozrodu. Kolejnym zagrożeniem dla nich jest nadmierne nawożenie gleby w pobliżu oczek wodnych. W konsekwencji do ich wód spływa duża ilość materii organicznej, powodując silny rozwój glonów tzw. zakwity. Woda w tym okresie uzyskuje zieloną barwę, jej przezroczystość spada nawet do kliku centymetrów, a zawartość tlenu gwałtownie spada. Jest to przyczyną zaniku wielu gatunków zwierząt, w tym płazów.
Warto wiedzieć, że wiele gatunków płazów, zimuje w rozkładającym się drewnie. Niewłaściwa gospodarka leśna, w której nie przykłada się wagi do zasobności lasu w martwe drewno, ma negatywny wpływ na stan wielu populacji. Ma to szczególne znaczenie dla liczebności ropuchy szarej i żab brunatnych, których tegoroczne obserwacje wykazują wyraźny spadek.
W jaki sposób możemy, więc im pomóc?
Jednym z rozwiązań jest pozostawienie martwego drewna w pobliżu oczek śródleśnych na terenie parku. W przypadku oczek śródpolnych znajdujących się w otulinie parku, oprócz próchna, duże znaczenie mają również zadrzewienia pomiędzy nimi. Jak wskazują badania, barierą migracyjną dla płazów są rozległe pola i prowadzone na nich zabiegi agrotechniczne. Urozmaicony krajobraz zwiększa możliwość krzyżowania się osobników na większym terenie. Nie wszędzie jednak takie zadrzewienia istnieją lub jest możliwość ich stworzenia, w związku z tym, aby skrócić drogę migracji płazów należałoby zdeponować martwe drewno w pobliżu ich siedlisk. Kolejnym ważnym krokiem jest pogłębianie lub odtwarzanie zarastających oczek śródpolnych i śródleśnych, szczególnie tych oddalonych od dróg.
Dlaczego warto chronić płazy?
„Płazy ze względu na specyficzny wygląd i obślizgłą skórę są powszechnie kojarzone z brzydotą. Już od najmłodszych lat utrwalane jest w nas przeświadczenie, że ropuchy to odrażające stworzenia” – odpowiada Alicja Biłoszewska, edukatorka ZPKWW. – Powinniśmy jednak zmienić nastawienie do nich, myśląc, że w każdej z nich potencjalnie może kryć się książę. A jeśli nie on, to chociaż sojusznik, który reguluje liczbę uciążliwych owadów i innych drobnych stworzeń latem, dzięki czemu możemy cieszyć się niezakłóconym spokojem.”