Chodzisz na zrzuty?

Sezon grzybowy już za nami i zacznie się dopiero za parę miesięcy, a samochodów przy leśnych drogach znów zaczęło przybywać. Pojawiają się samotni wędrowcy, rodziny, a czasami nawet zorganizowane grupy, które przeczesują najdalsze i najdziksze zakamarki lasów. Skąd ten ruch w lesie? Coś rozdają za darmo? To nie wyprzedaż jak w wielkim dyskoncie, a sezon masowego spadania poroży. Tak jak grzybobranie zbudowało sobie opinię sportu narodowego Polaków, tak zbieranie zrzutów powoli zaczyna doganiać tę „dyscyplinę”. Nic dziwnego, wystarczą do tego jedynie chęci, wygodne buty i trochę wolnego czasu. Zanim jednak wyruszymy do lasu, musimy wiedzieć, czym są zrzuty, gdzie można je zbierać i czy mają jakąś wartość dla człowieka.

Możdżenie to kostne wyrostki czaszki, na których osadzone są tyki (obydwa poroża). W odróżnieniu od rogów, poroże nie rośnie całe życie, jest ono zrzucane. Stąd nazwa zrzuty, którego można używać w np. w zdaniu „Idę na zrzuty.” Lasy Państwowe opracowały infografikę, która w obrazowy sposób przedstawia omówione powyżej różnice.

Nadal jednak bez odpowiedzi pozostaje pytanie, dlaczego w jeleniowate budują a potem gubią poroże?

Odpowiedź jest dość prosta. Zwierzęta te budują poroże po to by… zaimponować płci przeciwnej! Duże, rozbudowane poroże jest wyznacznikiem siły, dobrych genów i zdrowia samca. Samo poroże jest wykorzystywane przez byka jelenia szlachetnego, jako oręż do walki z konkurentami podczas okresu godowego tego gatunku czyli rykowiska. Zdarza się, że „wieniec” (czyli obydwie tyki na głowie jelenia) służy do bykom do obrony przed drapieżnikami. W podobny sposób swoje poroża wykorzystują łosie, sarny i daniele.

Weźmy takiego jelenia szlachetnego. Buduje swoje pierwsze poroże w drugim roku życia. Na początku przypomina dwie czarodziejskie różdżki, bądź szpice. Jeleń z takim porożem na głowie nazywany jest „szpicakiem”. Poroże podczas budowania pokrywa cienka skóra, przypominająca zamsz z lekkim połyskiem. Jest to scypuł który jest silnie ukrwiony i unerwiony. To dzięki tej tkance podczas wzrostu poroża dostarczane są niezbędne składniki. Gdy poroże jest już w pełni uformowane, scypuł zaczyna zasychać, a poroże twardnieć. Wówczas jeleń doznaje tymczasowego uczucia swędzenia.

Ten irytujący stan zmusza go do ocierania poroża w poszukiwaniu ulgi. Najczęściej obserwuje się jelenie szorujące porożem o młode drzewka ale także o inne obiekty. Takie zachowanie nazywamy czemchaniem, i to właśnie wtedy poroże nabiera brązowej barwy, ale ostateczny kolor zależy od bardzo ciekawego mechanizmu! Otóż jelenie czemchając uszkadzają korę, wówczas  soki z drzewa spływają na poroże i wchłaniają się w świeżo odsłonięte tyki. Jeżeli jest to drzewo iglaste, poroże nabierze ciemno-brązowego koloru, jeśli jednak jeleń ulżył sobie na drzewie liściastym, jego barwa będzie jasna. Tym sposobem możemy określić miejsce bytowania jeleniowatych, gdyż zasada ta tyczy się ich wszystkich. Ciekawe, prawda?

Jelenie szlachetne zaczynają wycieranie poroża ze scypułu od czerwca do sierpnia, a najmłodsze nawet do września, wszystko zależne jest od wieku samca. Gdy emocje po rykowisku opadną a poziom testosteronu w organizmie samca jelenia spada wówczas poroże przestaje być mu już potrzebne. U podstawy tyki czyli między możdżeniem a „pieczęcią” (czyli dolną częścią poroża, która bezpośrednio przylega do możdżenia) zaczynają tworzyć się puste przestrzenie, całość zaczyna się ruszać, aż w końcu spada z głowy jelenia. W końcu zrzucił poroże. Cóż to musi być za ulga!  W tym momencie cały etap budowy poroża zaczyna się od początku i potrwa około 4/5 miesięcy.

Duże i ciężkie poroże jeleń szlachetny gubi dość wcześnie, zwykle już na przełomie stycznia i lutego. Średniej wielkości poroże jest zrzucane nieco później, od połowy lutego nawet do końca marca. Jelenie z najmniejszym porożem zgubią je nawet w połowie kwietnia. Poroże im większe, tym więcej czasu potrzeba na jego budowę, dlatego największe okazy zrzucają je najszybciej, by zyskać czas na ponowne nałożenie masywnego i dużego poroża.

Nie wszędzie, ogranicza nas tutaj prawo. Zbieractwo jest zakazane w rezerwatach przyrody oraz w parkach narodowych. Zrzuty mogą być etycznie zbierane na terenach lasów państwowych i możemy je zbierać tak samo jak grzyby, bez ograniczeń kilogramowych. Jednakże w lasach gospodarczych również panują pewne ograniczenia w postaci miejsc, gdzie wchodzić nie możemy. Są to:

Do tego dochodzą czasowe zakazy wstępu do lasu ustanowione np. ze względu na ścinkę drzew czy też polowanie zbiorowe. Te przepisy reguluje Ustawa z dnia Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach.

Zachęcam do obejrzenia 49. odcinka „Obliczy Lasu”, w którym leśnicy opowiadają o etycznym zbieraniu zrzutów:

Warto zajrzeć na stronę miejscowego nadleśnictwa żeby upewnić się, że nie obowiązuje żaden zakaz. Nie wiesz jakie Nadleśnictwo jest w Twojej okolicy? Sprawdź na mapie Banku Danych o Lasach: https://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/mapy

W zasadzie nie ma reguły, poroża możemy znaleźć na polu, łące, w gęstym lesie bukowym czy przerzedzonym borze sosnowym, wszędzie tam gdzie chodzą jeleniowate. Najlepszym sposobem będzie wybranie się w teren i obserwowanie gdzie bytuje zwierzyna. Jednym ze znaków bytowania jakie powinny nam się zrzucać w oczy będą ślady czemchania na drzewach a także spałowane drzewa (charakterystycznie ściągnięta zębami kora z drzew, najczęściej będą to drzewa iglaste). Po wysokości spałowania możemy również określić jaki gatunek tutaj przebywał. Sarna zostawi niski ślad na drzewie, jeleń i daniel już od 140 cm aż na ponad 200 cm w przypadku jelenia (może stanąć na tylnych nogach). Łoś również spałuje drzewa, ale charakterystycznym dla niego jest łamanie gałęzi.

Naturalnie się rozłoży, a pod wpływem promieniowania UV staje się białe. Leżące na ziemi poroże jest chętnie podgryzane przez gryzonie i dziki, które w ten sposób uzupełniają niedobór wapnia. Jeśli jednak to my znajdziemy poroże pierwsi, możemy je zabrać do domu i zrobić z nim co chcemy. Może leżeć, posłużyć za wieszak, rękojeść do noża ale również możemy je spieniężyć. Jest wiele firm, które skupują poroża na kilogramy a także na sztuki (w przypadku gdy mamy cały wieniec).

Warto zapoznać się ze stroną 63 przewodnika po Sierakowskim Parku Krajobrazowym, gdzie opisujemy polecany ubiór na wyprawę: https://cloud.zpkww.pl/Kierunek_krajobraz/06_SIERAKOWSKI_compressed.pdf Nie zapomnij o mapie! Cyfrowe mapy parków krajobrazowych wielkopolski znajdziesz na naszej stronie internetowej: https://zpkww.pl/publ/mapy/

Kiedy będziecie zaczynać swoją przygodę ze zbieraniem zrzutów nie zrażajcie się gdy nie będzie efektów, nawet przez kilka, kilkanaście kilometrów. Wzrok musi się przyzwyczaić do bardzo konkretnych kształtów i światła odbijającego się w leżącym porożu. Prawie tak samo jak przy zbieraniu grzybów! Każdy ma przecież inny „wzór” który nasz mózg rozpoznaje dopiero po pewnym czasie, gdy się z nim opatrzymy. Na samym początku najprawdopodobniej Waszymi znaleziskami będą śmieci i gałęzie, które przypominały z daleka zrzuty a także… rozczarowanie. Ile to razy sam podbiegałem na wysokich obrotach kilkadziesiąt metrów z uśmiechem na twarzy do „zrzutu”, który okazywał się być po prostu połamaną gałęzią. Dlatego życzę Wam wytrwałości i dużo zabawy podczas wypraw do lasu!